“Bà ơi.” Tôi đặt chiếc hòm gỗ xuống, “Có giường nằm, có cơm ăn, thế là nhà rồi.”

Bà ngoại đỏ mắt.

Việc đầu tiên sau khi ổn định chỗ ở là đến trụ sở đội báo cáo.

Đội trưởng Đội Hồng Kỳ họ Lưu, khoảng năm mươi tuổi, khuôn mặt đen sạm, giọng nói sang sảng.

Xem xong giấy giới thiệu, ông nhíu mày: “Thanh niên trí thức sao lại điều về đây? Điểm thanh niên trí thức đội ta giải tán lâu rồi.”

“Cháu không ở điểm thanh niên trí thức.” Tôi nói, “Cháu ở nhà bà ngoại, đi làm như mọi xã viên.”

“Vậy công phân tính sao?”

“Bao nhiêu quy định thì tính bấy nhiêu.” Tôi đáp, “Cháu làm được.”

Đội trưởng Lưu liếc nhìn thân hình g/ầy guộc của tôi, rõ ràng không tin nhưng không nói thêm gì, phẩy tay: “Được rồi, ngày mai đi làm. Trước hết theo đội phụ nữ ra đồng nhổ cỏ.”

Trên đường về, tôi nghĩ về kế hoạch tương lai.

Bây giờ là cuối tháng bảy, còn hai năm ba tháng nữa là kỳ thi đại học được phục hồi.

Trong khoảng thời gian này, tôi phải giải quyết ba việc: Một là ki/ếm đủ lương thực, không thể hoàn toàn dựa vào bà ngoại; hai là tìm tài liệu ôn tập; ba là... tránh những rắc rối có thể xảy đến.

Kiếp trước, Giả Ngọc Thanh vào đại học công nông binh vào mùa thu năm 1975, Lâm Vi Thanh năm 1976 đã quấn quýt với hắn.

Kiếp này, không có “tài trợ” của tôi, liệu chúng còn thuận buồm xuôi gió được không?

Bữa tối là cháo ngô và dưa muối. Bà ngoại vớt hết hạt ngô trong nồi cho tôi: “Cháu ăn phần đặc, bà uống nước loãng.”

“Ta chia đôi.” Tôi đẩy bát về phía bà.

Đang ăn thì cổng sập mở.

Ngoài cổng đứng một phụ nữ khoảng bốn mươi, tóc ngắn ngang tai, mặc áo vải xanh đã bạc màu, trên tay bưng một chiếc bát: “Bác Thẩm, nghe nói cháu gái bác về? Nhà tôi vừa làm bánh, cho cháu ăn thử.”

Bà ngoại vội đứng dậy: “Ôi giời, cô Lý, ngại quá...”

Cô Lý?

Tôi đứng theo, ánh mắt dừng lại ở bàn tay bưng bát của bà - khớp ngón tay thô ráp, lòng bàn tay chai sạn, nhưng kẽ móng rất sạch sẽ, chiếc bát cũng được cọ trắng tinh.

“Đây là cháu gái tôi, Thẩm Ngọc Lan.” Bà ngoại giới thiệu, “Lan à, đây là cô Lý Thục Trân, giáo viên tiểu học đội ta.”

“Cháu chào cô Lý.” Tôi cúi đầu lễ phép.

Lý Thục Trân nhìn tôi từ đầu đến chân, ánh mắt dịu dàng: “Nghe giọng không phải người địa phương?”

“Cháu hạ điền ở Thiểm Bắc ba năm, vừa được điều về đây.”

“Thanh niên trí thức à.” Bà gật đầu, đưa bát cho tôi, “Cầm đi, bánh mới làm, còn nóng.”

Trong bát là hai chiếc bánh mì trắng, dù có trộn bột ngô nhưng ở nông thôn năm 1975, đã là thứ lương thực tinh quý hiếm có.

Tôi không từ chối, cảm ơn rồi nhận lấy.

Lý Thục Trân không về ngay, đứng ngoài cửa trò chuyện với bà ngoại: “Bác Thẩm, cháu gái bác về thật đúng lúc. Trường thu đông này mở lớp xóa m/ù, đang thiếu người hỗ trợ, nếu cháu muốn, tan làm có thể đến giúp, đội sẽ tính công phân.”

Lòng tôi chợt động.

Lớp xóa m/ù?

“Cháu muốn ạ.” Tôi nhanh miệng hơn bà ngoại, “Cô Lý, cháu tốt nghiệp cấp ba, dạy chữ, tính toán đều được.”

Lý Thục Trân cười: “Tốt quá. Nhưng... cháu không phải là thanh niên trí thức sao? Không muốn về thành phố?”

“Muốn chứ.” Tôi nói thật, “Nhưng cháu muốn dựa vào năng lực bản thân để về, không phải dựa vào việc lấy chồng.”

Bà nhìn tôi một lúc, nụ cười rạng rỡ hơn: “Chí khí đấy. Ngày mai tan làm, đến trường tìm tôi.”

Tiễn Lý Thục Trân đi, bà ngoại đóng cửa lại, hạ giọng: “Lan à, cô Lý là người có năng lực đấy. Chồng cô ấy nguyên là giáo viên cấp ba huyện, mấy năm trước... mất rồi. Một mình nuôi hai con, vẫn kiên trì mở lớp xóa m/ù, mọi người trong đội đều kính trọng cô ấy.”

Tôi nắm ch/ặt chiếc bánh còn ấm, trong lòng đã có chủ ý.

16

Công việc đồng áng ở Đội Hồng Kỳ nhẹ hơn Thiểm Bắc - chủ yếu là đất khô trồng ngô, cao lương, không như bên đó phải đắp ruộng bậc thang.

Nhưng nắng tháng bảy cũng gay gắt không kém.

Ngày đầu nhổ cỏ, tôi theo sau đội phụ nữ, cúi lưng, luống đất này tiếp luống đất kia. Mồ hôi dính mắt, tay nhanh chóng phồng rộp.

“Thanh niên trí thức mới về? Da non thịt mềm thế này, quen làm không?” Một chị dâu khoảng ba mươi bên cạnh hỏi.

“Từ từ sẽ quen.” Tôi nghiến răng.

“Nghe nói cháu từ Thiểm Bắc chuyển về? Vì sao thế?”

Tôi không đáp.

Giọng nói khác chen vào: “Còn vì sao nữa, chắc là bên đó không sống nổi rồi. Tôi nghe nói là...”

Tin đồn lan nhanh hơn gió.

Nghỉ trưa, tôi ngồi trên bờ ruộng nhai bánh bao, uống nước lã. Lý Thục Trân xách làn đi tới, đưa cho tôi quả trứng luộc: “Cầm đi, bồi bổ chút.”

“Cô Lý, cháu không thể...”

“Bảo cầm thì cứ cầm.” Bà ngồi xuống cạnh tôi, “Nghe nói hôm nay cháu không nói câu nào, chỉ cắm cúi làm việc?”

Tôi gật đầu.

“Tốt lắm.” Bà bóc quả trứng khác, “Nơi này nhỏ, chuyện bé x/é ra to. Cháu càng giải thích, họ càng hứng thú. Không để ý, một thời gian sẽ lắng xuống.”

“Cảm ơn cô Lý.”

“Không cần cảm ơn.” Bà nhìn tôi, “Thẩm Ngọc Lan, cô quan sát cháu cả buổi sáng rồi - cháu nhổ cỏ sai tư thế, tốn sức. Phải hạ trọng tâm, chân hơi khuỵu, dùng lực...” Vừa nói bà vừa làm mẫu.

Tôi học theo, quả nhiên đỡ mệt hơn.

“Cô Lý, cô biết nhiều thật.”

“Cô trước cũng là thanh niên trí thức.” Bà nói khẽ, “Hạ điền năm 65, lấy chồng rồi ở lại đây.”

Tôi sững người.

“Đừng học cô.” Bà vỗ nhẹ đất trên tay, “Có cơ hội, nhất định phải đi ra ngoài.”

17

Lớp xóa m/ù đặt trong căn phòng trống cạnh trụ sở đội.

Học viên chủ yếu là phụ nữ trung niên trong đội, vài đứa trẻ mới lớn.

Giáo trình do Lý Thục Trân tự biên, dùng báo cũ c/ắt thành tập nhỏ, chép tay chữ và toán đơn giản.

Lần đầu tới, Lý Thục Trân bảo tôi ngồi dự thính.

Cô dạy rất có phương pháp - không nói “thuật ngữ chính trị”, bắt đầu từ “nhận biết công phân”, “tính toán lương thực”.

Các chị em nghe chăm chú, vì học xong có thể tự tính toán, không sợ bị lừa.

“Hôm nay, ta học chữ ‘Lương’.” Lý Thục Trân viết lên bảng đen, “Bên trái là chữ Mễ, bên phải là chữ Lương. Gạo là thứ tốt, Lương nghĩa là tốt - có lương thực, cuộc sống mới tốt đẹp.”

Dưới lớp có người cười: “Cô Lý, sổ lương nhà tôi tháng này chỉ còn hai mươi cân, tốt đẹp gì nữa?”

“Vậy càng phải biết chữ.” Lý Thục Trân cũng cười, “Biết chữ rồi, hiểu được chính sách, tính được rõ ràng, còn dạy được con cái - đó chính là ‘Lương’.”

Tan học, bà hỏi tôi: “Cháu thấy thế nào?”

“Rất hay ạ.” Tôi chân thành nói, “Bắt đầu từ cuộc sống, mọi người mới muốn học.”

“Vậy ngày mai cháu bắt đầu dạy toán.” Bà nói, “Cứ bắt đầu từ quy đổi công phân, tem phiếu vải lương thực.”