Lịch sử trực tiếp, mở màn với cú đánh chí mạng

Cùng với phong trào cổ văn, kỳ thi từ thời Đường cũng xuất hiện một cảnh tượng phồn vinh. Bạch Cư Dị, Nguyên Chẩn, Trương Tịch, Lý Thân khởi xướng phong trào Tân Nhạc Phủ, chủ trương khôi phục quy định hái thơ cổ đại, phát triển truyền thống phúng dụ thời sự của "Thi Kinh" và Hán Ngụy Nhạc Phủ, khiến thơ ca đạt tới tác dụng "bổ xét tình hình chính trị đương thời", "tiết đạo ân tình", gọi là phong trào Tân Nhạc Phủ!

Bạch Cư Dị là một trong những người khởi xướng chủ yếu của phong trào Tân Nhạc Phủ. Hắn chủ trương "Văn chương hợp thời mà làm, ca thơ theo chuyện mà ra" ("Cùng Nguyên Cửu Thư"), nhấn mạnh thơ ca nhất thiết phải vì quân, vì thần, vì dân, vì vật, vì chuyện mà làm, chứ không phải vì văn mà làm.

Lý luận thơ ca của hắn không chỉ chỉ đạo thực tiễn sáng tác của chính mình, mà còn ảnh hưởng tới các thi nhân cùng thời đại, đối với sáng tác văn học đời sau sinh ra tác dụng thôi động tích cực.

Lý Bạch nói: "Tử Mỹ hiền đệ, thật là cùng một mạch thi nhân với ta!"

Đỗ Phủ lại than: "Thái Bạch huynh thơ văn tinh thần phấn chấn, không thể không gọi là thiên tài. Bạch Cư Dị bọn họ chú ý đến tiểu đệ là do thế sự thời Đường bức bách. Tiểu đệ cũng không hy vọng có người thích thơ của ta..."

Nếu sau lo/ạn An Sử, Đại Đường còn có thể khôi phục thịnh thế, thật tốt biết bao!

Bạch Cư Dị là thi nhân có thành tựu cao nhất thời Trung Đường, cũng là người đầu tiên được hoàng đế xưng là Lý Bạch!

Lý Bạch nghe vậy liền nói: "Hắn cũng là Lý Bạch! Ta càng cảm thấy hứng thú với hắn!"

Đường Tuyên Tông Lý Thầm vô cùng tôn sùng Bạch Cư Dị. Sau khi kế vị, hắn muốn trọng dụng Bạch Cư Dị, đáng tiếc Bạch Cư Dị lại qu/a đ/ời ngay trong năm đó.

Thế là, hắn viết một bài thơ tưởng nhớ Bạch Cư Dị: "Xuyết Ngọc Liên Châu sáu mươi năm, ai dạy minh lộ làm Lý Bạch. Phù vân không cài tên Cư Dị, Tạo Hóa Vô Vi chữ yên vui. Đồng tử giải ngâm Trường H/ận Khúc, Hồ nhi có thể hát Tỳ Bà Thiên. Văn chương đã đủ người đi đường tai, một trận tưởng nhớ khanh một bi thương."

Trong thơ không chỉ có sáp nhập tên và chữ của Bạch Cư Dị, còn có các tác phẩm tiêu biểu của hắn như "Trường H/ận Ca", "Tỳ Bà Hành". Hai bài thơ ca này khi Bạch Cư Dị còn sống đã truyền khắp thiên hạ, ngay cả trẻ con và người ngoại tộc cũng nghe nhiều nên quen.

Bạch Cư Dị là thi nhân chủ nghĩa hiện thực thời Đường, cũng là một trong những thi nhân có sản lượng cao nhất thời Đường. Tác phẩm của hắn hiện có hơn 3000 bài, đề tài thơ ca phong phú, ngôn ngữ khiêm nhường thông tục, giàu tình điệu, có danh xưng "Thơ m/a" và "Thi vương". Hắn cùng hảo hữu Nguyên Chẩn nổi danh, được xưng là "Nguyên Bạch", là một trong ba nhà thơ lớn của Đường đại.

Bùi Địch bất bình thay hảo hữu Vương Duy: "M/a Cật mới là thi nhân tốt nhất, nếu không phải màn trời giới thiệu, văn danh của Lý Bạch, Đỗ Phủ cũng không bằng ngươi!"

Vương Duy đáp: "Danh tiếng là do hậu nhân bình phẩm, có liên can gì đến ta. Huống hồ hậu nhân ưa thích thơ văn chủ nghĩa hiện thực, là bởi vì họ cũng từng trải qua lo/ạn thế như An Sử, chỉ là biểu lộ cảm xúc thôi."

Vương Duy quá đỗi đạm bạc, hắn tuy kinh nghiệm lo/ạn thế, nhưng lại đứng quá cao, cách xa bách tính, chỉ sống trong thế giới của riêng mình...

Bạch Cư Dị, tự Lạc Thiên, hiệu Hương Sơn cư sĩ, sinh năm Đại Lịch thứ bảy đời Đường Đại Tông (năm 772 Công nguyên), tại một gia đình trung tiểu quan lại ở Trịnh Châu, Hà Nam.

Ông và cha của Bạch Cư Dị đều từng làm Huyện lệnh. Cha của hắn nhờ công thăng lên làm Từ Châu biệt giá. Bạch Cư Dị gia học uyên thâm, mưa dầm thấm đất, thuở nhỏ đã học tập thơ văn điển tịch.

Nhưng ngay khi hắn vừa ra đời không lâu, quê quán của hắn xảy ra lo/ạn lạc. Tiết độ sứ Lý Chính Kỷ cát cứ hơn mười châu ở Hà Nam, chiến hỏa bay tán lo/ạn, dân chúng lầm than.

Năm Kiến Trung thứ 3, để tránh né chiến lo/ạn, Bạch Cư Dị mười tuổi theo cha đến Túc Châu định cư. Năm sau, lại vì lo/ạn Kiến Trung, cả nhà Bạch Cư Dị dời đến nơi xa hơn.

Năm Trinh Nguyên thứ mười lăm, Tiết độ sứ Tuyên Vũ (nay là Khai Phong, Hà Nam) là Đổng Tấn ch*t, bộ hạ làm phản. Tiết độ sứ Nhữ Nam (nay là Nhữ Nam, Hà Nam) là Ngô Thiếu Thành cũng phát động phản lo/ạn. Triều đình phái mười sáu đạo binh mã đi tiến đ/á/nh, chiến sự xảy ra ngay tại Hà Nam.

Khi đó, thủy vận từ phương nam duy trì kinh tế dân sinh cho Quan Trung chủ yếu đi qua Hà Nam. Vì "Hà Nam trải qua lo/ạn" khiến cho "Quan Trung thiếu thốn". Cùng với họa thiên tai liên miên, Bạch Cư Dị cũng cùng người nhà ly biệt, điền viên hoang vu, cốt nhục ly tán, huynh đệ tỷ muội của hắn ở riêng năm nơi, không biết an nguy.

Bạch Cư Dị vừa lo nghĩ quốc gia nguy vo/ng, lại lo lắng thân nhân của mình, bộc lộ cảm xúc: "Lúc khó khăn năm mất mùa, sự nghiệp tan hoang, huynh đệ sống nơi đất khách quê người mỗi người một ngả. Điền viên trống vắng sau can qua, cốt nhục lưu lạc trên đường. Treo bóng chia thành ngàn dặm nhạn, từ gốc tan tác như chín bụi thu bồng. Cùng nhìn trăng sáng hẳn rơi lệ, một đêm hương tâm năm nơi cùng."

Thời niên thiếu của Bạch Cư Dị trôi qua trong chiến lo/ạn, chuyện này ảnh hưởng lớn đến tính cách của hắn.

Năm mười bốn mười lăm tuổi, Bạch Cư Dị được thúc phụ giúp đỡ, bắt đầu du lịch Tô Hàng. Hắn từng bị học đường phủ Tô Châu hấp dẫn, nhưng cân nhắc học phí đắt đỏ, cuối cùng từ bỏ ý định cầu học ở đó.

Hơn 20 tuổi, cha của hắn qu/a đ/ời. Để thông qua khoa cử thay đổi vận mệnh, Bạch Cư Dị học hành vô cùng khắc khổ, đến mức đọc sách đến miệng sinh đ/au nhức, tay mài ra chai sạn, tuổi còn trẻ mà tóc đã bạc trắng.

Kinh nghiệm thuở thiếu thời tạo nên tính cách kiên cường và tài hoa xuất chúng cho hắn. Bạch Cư Dị có thể đồng cảm với dân nghèo, cũng có chí hướng bảo vệ xã tắc!

Bởi vậy, cuộc đời của hắn có thể chia làm hai đoạn: Tiền kỳ lo việc thiên hạ, hậu kỳ chỉ lo thân mình!

Năm 800 Công nguyên, Bạch Cư Dị đến Trường An, tham gia khoa cử, đỗ đạt, bắt đầu bước vào hoạn lộ. Năm này, hắn đã gần ba mươi tuổi.

**Khu bình luận**

"Nghe nói Bạch Cư Dị trước khi dự thi, từng đến xin yết kiến đại thi nhân Cố Huống. Cố Huống nghe tên Bạch Cư Dị, trêu ghẹo: 'Trường An gạo quý, ở Trường An rất khó a! Ở kinh thành đâu có dễ ki/ếm cơm như vậy.'"

"Bạch Cư Dị không nói gì thêm, chỉ cung kính đưa thơ văn của mình cho Cố Huống."

"Khi Cố Huống đọc được hai câu 'Dã hỏa th/iêu bất tẫn, gió xuân thổi lại mọc', không khỏi rất thưởng thán, luôn miệng nói: 'Có tài như thế, ở đâu cũng dễ sống.' Bạch Cư Dị nhất cử thành danh trong giới sĩ nhân ở Trường An!"

"Cố Huống xem bài thơ mà Bạch Cư Dị viết năm mười lăm, mười sáu tuổi: 'Phú Đắc Cổ Nguyên Thảo Tống Biệt': 'Ly ly nguyên thượng thảo, nhất tuế nhất khô vinh, dã hỏa th/iêu bất tẫn, gió xuân thổi lại mọc. Viễn phương xâm cổ đạo, tình thú tiếp hoang thành. Hựu tống vương tôn khứ, thê thê mãn biệt tình.'"

"Theo quy củ thi khoa cử thời Đường, phàm thơ hạn định đề, trước đề mục nhất thiết phải thêm hai chữ 'Phú đắc'. Rõ ràng, đây là bài thơ Bạch Cư Dị chuẩn bị cho khoa trường."

Lý Bạch khen: "Dã hỏa th/iêu bất tẫn, gió xuân thổi lại mọc. Câu này đáng làm danh truyền thiên cổ!"

Đỗ Phủ nói: "Thơ khoa trường yêu cầu nghiêm ngặt, cần nộp hết ý đề, khởi, thừa, chuyển, hợp rõ ràng, đối trận phải tinh công, toàn thiên kỳ ảo mà không mơ hồ, mới xưng đúng mực. Gò bó như thế, Bạch Cư Dị lại có thể viết được tác phẩm xuất sắc như vậy, thật là đại tài!"

Lý Dục ngâm: "Ly h/ận giống như xuân thảo, càng đi càng xa càng sinh. (Thanh Bình Nhạc - Biệt lai xuân b/án)"

Năm Trinh Nguyên thứ 18 (năm 802), Bạch Cư Dị tham gia khoa thi Bác học tài cán do Lại bộ tổ chức, cùng Nguyên Chẩn đồng thời thi đậu, được dạy tại Bí Thư tỉnh làm Sách lang.

Khác với Bạch Cư Dị, bạn chí thân của hắn là Nguyên Chẩn xuất thân từ dòng dõi hoàng thất Bắc Ngụy, gia tộc ở Lạc Dương, đời đời làm quan. Không may, cha của Nguyên Chẩn qu/a đ/ời khi hắn mới tám tuổi, nhà nghèo không nghề nghiệp, tuổi nhỏ không có cơ hội bái danh sư, được mẹ vốn xuất thân thư hương môn đệ dạy dỗ.

Năm 793 Công nguyên, Nguyên Chẩn mười lăm tuổi vì mau chóng thoát khỏi nghèo khó, thu hoạch công danh, lựa chọn thi Minh Kinh khoa tương đối dễ dàng, tham gia khảo thí "Lễ ký, Thượng thư" do triều đình tổ chức, đỗ đạt.

"Ba mươi tuổi mới đỗ Minh Kinh, năm mươi tuổi mới đỗ Tiến sĩ." Khoa thi Minh Kinh đơn giản, người thông qua cũng nhiều, nhưng càng không dễ dàng được bổ nhiệm quan chức. Nguyên Chẩn nhàn cư ở Trường An nhiều năm, chờ đợi phân phối.

Trong thời gian này, hắn đọc được "Cảm ngộ thi ba mươi tám bài" của Trần Tử Ngang và thơ văn của Đỗ Phủ, bắt đầu làm thơ, đồng thời trở thành fan hâm m/ộ của Đỗ Phủ!

Mười năm sau, năm 802 Công nguyên, Nguyên Chẩn hai mươi bốn tuổi lần thứ hai tham gia tiến cử, cùng Bạch Cư Dị hơn hắn tám tuổi cùng đỗ đạt, vào Bí Thư tỉnh nhậm Giáo Thư lang, từ đó hai người trở thành bạn tốt sinh tử không đổi.

Nguyên Chẩn tuy có một tổ tiên là hoàng thất, nhưng nhà bọn họ đến đời Đường đã suy落, chỉ có nhập sĩ mới có tư bản kết thân với vọng tộc. Hắn nhậm chức Giáo Thư lang không lâu sau liền cưới con gái của Vi Hạ Khanh là Vi Tùng làm vợ.

Năm Nguyên Hòa đầu tiên (năm 806), Nguyên Bạch cùng đỗ khoa "Tài trí kiêm mậu minh tại thể dụng". Nguyên Chẩn thi đỗ thứ nhất, làm Gián nghị đại phu, Bạch Cư Dị được trao chức Chu Chí huyện úy.

Gián nghị đại phu là tiểu quan đưa ý kiến cho hoàng đế. Nguyên Chẩn rất có nhiệt tình chính trị, vừa nhậm chức đã liên tiếp dâng sớ hiến bày, trước tiên luận "Sách giáo khoa" (coi trọng việc chọn thầy giỏi cho hoàng tử), lại bàn về "Gián trách nhiệm" (chức trách của Gián quan), "Dời miếu" (dời thần chủ của tân đế vào Thái miếu)... Luận đến cả chuyện biên cương tây bắc, đồng thời ủng hộ Giám sát ngự sử đương nhiệm là Bùi Độ công kích quyền thần trong triều, từ đó gây chú ý đến Hiến Tông, rất nhanh được hoàng đế triệu kiến.

Nguyên Chẩn tận tụy làm theo việc công, vốn nên được cổ vũ, nhưng vì quá lộ phong mang, xúc phạm quyền quý, ngược lại gây bất mãn cho bọn họ. Tháng chín năm Nguyên Hòa đầu tiên, hắn bị biếm thành huyện úy Hà Nam.

Ngay trong năm bị giáng chức, mẹ của Nguyên Chẩn cũng qu/a đ/ời, hắn đ/au buồn về quê chịu tang mẹ ba năm...

Đôi bạn tốt này không chỉ hợp tính nhau, đối với chính trị cũng có thái độ giống nhau, đều có nhiệt tình chính trị cao độ.

Bạch Cư Dị được bổ nhiệm làm Giáo Thư lang, tự nhận được hoàng đế thưởng thức, ăn lộc của vua tự nhiên phải trung quân sự tình, làm hết trách nhiệm để báo đáp ơn tri ngộ của bệ hạ. Bởi vậy thường xuyên dâng sớ, thậm chí chỉ trích sai lầm của hoàng đế trước mặt.

Lời can gián của Bạch Cư Dị phần lớn được hoàng đế tiếp thu, nhưng việc hắn nói thẳng cũng khiến Đường Hiến Tông không vui. Hắn phàn nàn với Lý Giáng: "Thằng nhãi ranh Bạch Cư Dị, là trẫm cất nhắc lên, hắn lại không ngừng gây phiền phức cho trẫm, thật khiến trẫm khó chịu." May mà Lý Giáng là người chính trực, cho rằng đó là lòng trung thành của Bạch Cư Dị, khuyên Hiến Tông mở rộng đường ngôn luận.

Trong thời gian này, Bạch Cư Dị viết rất nhiều thơ ca phản ánh thực tế xã hội, hy vọng dùng nó để bổ xét tình hình chính trị đương thời. Bài "B/án Than Ông" của hắn được viết từ lúc này...