Lịch sử trực tiếp, mở màn với cú đánh chí mạng

Vương Duy cũng là nhân vật tiêu biểu cho dòng thơ điền viên sơn thủy thời Thịnh Đường, hắn kế thừa và phát triển thơ sơn thủy của Tạ Linh Vận, tạo nên một phong cách riêng biệt, có vị trí quan trọng trong lịch sử thơ ca Trung Quốc.

Vương Duy, tự M/a Cật, hiệu M/a Cật cư sĩ, xuất thân từ chi nhánh Thái Nguyên Vương thị, mẫu thân là Bác Lăng Thôi thị. Bởi vậy, Vương Duy từ nhỏ đã được hưởng nền giáo dục gia đình tốt đẹp, thông minh hơn người, tài hoa hơn người.

Bùi Địch chúc mừng bạn tốt: "M/a Cật huynh, màn trời đang kể chuyện xưa của huynh đấy."

Vương Duy bình tĩnh đáp: "Lúc tuổi già chỉ thích tĩnh lặng, vạn sự chẳng màng."

Năm chín tuổi, phụ thân Vương Duy qu/a đ/ời, gia đạo sa sút, nhưng mẫu thân vẫn không hề lơ là việc giáo dục con cái. Mẫu thân sùng bái Phật giáo, danh tiếng của Vương Duy cũng từ đó mà ra.

Năm Khai Nguyên thứ 3, Vương Duy đến kinh thành cầu công danh, một mình lẻ loi rời xa quê quán, không khỏi tưởng nhớ cố hương thân nhân, hắn viết bài *Ngày chín tháng chín nhớ các huynh đệ ở Sơn Đông*:

*Độc tại tha hương vi dị khách,*

*Mỗi phùng giai tiết bội tư thân.*

*D/ao tri huynh đệ đăng cao xứ,*

*Biến sáp th/ù du thiếu nhất nhân.*

*(Một mình nơi đất khách,

Mỗi độ gặp ngày vui lại nhớ người thân.

Từ xa biết các huynh đệ lên nơi cao,

Cắm hoa th/ù du khắp lượt, thiếu một người).*

Đây là tác phẩm Vương Duy viết năm mười bảy tuổi, Tràng An tuy phồn hoa, nhưng lại là chốn tha hương không người quen biết. Càng phồn hoa náo nhiệt, càng làm nổi bật sự cô đơn của người xa quê.

Ngày Trùng Cửu vốn là ngày cả nhà đoàn viên, thi nhân lại chỉ có thể một mình nơi đất khách. Tưởng tượng đến cảnh huynh đệ ở quê nhà đứng cao nhìn xa, bản thân lại không có mặt ở đó, huynh đệ nhất định sẽ thấy tiếc nuối lắm.

Vương Duy không chỉ làm thơ hay, còn giỏi vẽ tranh, tinh thông âm luật, dáng vẻ lại tuấn tú, vừa đến kinh thành liền trở thành sủng nhi của vương công quý tộc. Trong thời gian này, Vương Duy cũng tham gia nhiều kỳ thi khoa cử, đều thi trượt, không khỏi phiền muộn trong lòng.

Thế là, Vương Duy mượn câu chuyện về Lý Lăng và Tây Thi, để biểu đạt sự phẫn uất vì tài năng của mình không gặp thời, cùng với nỗi h/ận đời.

**Khu bình luận**

"Hán gia Lý tướng quân, tam thế tướng môn tử.

Kết phát học binh thư, thiếu niên thành tráng sĩ.

...

Dục toại vô bạo quốc, đầu thân bất khả tử.

Dẫn binh nhập trướng xưng thần, bất thị quân th/ù thùy tương lý.

(*Vịnh Lý Lăng*)"

(Tướng quân họ Lý nhà Hán, ba đời vọng tộc.

Khi còn búi tóc đã học binh thư, thiếu niên thành tráng sĩ.

...

Muốn báo đền nước nhà, liều mình chẳng tiếc.

Dẫn quân vào trướng xưng thần, không phải quân th/ù thì là ai.)

"Lý Lăng binh bại bị bắt, vốn không có ý định đầu hàng Hung Nô, nhưng ở Trường An xa xôi, Hán Vũ Đế tin lời gièm pha, tru di tam tộc nhà Lý, Lý Lăng bất đắc dĩ đầu hàng."

"Vương Duy thi trượt nhiều lần nên rất hiểu nỗi bất đắc dĩ của Lý Lăng."

Hán Vũ Đế Lưu Triệt: ...

"Diễm sắc thiên hạ trọng, Tây Thi ninh cửu vi.

Hướng tích Việt khê nữ, m/ộ tác Ngô cung phi.

...

Tức thời hoán sa bạn, bất đắc đồng xa quy.

持谢邻家子，效颦安可希。

(*Vịnh Tây Thi*)"

(Sắc đẹp nghiêng nước nghiêng thành, Tây Thi đâu cần lâu dài.

Xưa kia là thôn nữ bên khe Việt, nay trở thành phi tần nơi cung Ngô.

...

Khi được sủng ái rồi, bạn giặt lụa xưa, chẳng còn được ngồi chung xe về.

Cầm đàn tỳ bà của con nhà bên, bắt chước sao mong sánh kịp.)

"Đây là một bài thơ trào phúng, thi nhân mượn cảnh ngộ của Tây Thi, để biểu đạt sự bất bình và oán gi/ận của mình."

"Trong bài thơ, Vương Duy mở ra một lối đi riêng, đưa Tây Thi vào cung rồi thì kiêu ngạo ỷ vào nhan sắc, được sủng ái mà sinh lòng kiêu căng: *Quân sủng ích kiều thái, quân lân vô thị phi* (Vua sủng thì càng thêm kiêu ngạo, vua thương thì chẳng phân biệt đúng sai). Tây Thi một khi đã được sủng ái, liền không còn muốn cùng những người bạn giặt lụa ngày xưa làm bạn nữa, Vương Duy châm biếm chính là hiện trạng quan trường đáng gh/ét bây giờ."

"Đại Đường lúc này, dưới lớp áo hoa lệ của sự thịnh thế, ẩn giấu những nguy cơ chính trị sâu sắc. Gian thần lũng đoạn triều chính, đám con cháu nhà giàu dựa vào qu/an h/ệ mà phất lên như diều gặp gió. Những người tài trí như Vương Duy lại không được trọng dụng: *Bối hạ vô thốn thổ, bình sinh tự tân cần* (Sau lưng không có tấc đất cắm dùi, cả đời tự mình lao khổ)."

......

Thi trượt khoa cử nhiều lần, Vương Duy cuối cùng chấp nhận thực tế, trước kỳ thi đã đưa thơ văn của mình cho các quyền quý. Hắn có mối qu/an h/ệ rất tốt với Kỳ Vương, Kỳ Vương tiến cử hắn cho Ngọc Chân công chúa, muội muội của Đường Huyền Tông. Vương Duy tấu một khúc *Úc Luân Bào* trên yến tiệc, khiến Ngọc Chân công chúa mê mẩn không thôi.

Nhờ sự tiến cử hết lòng của công chúa, năm Khai Nguyên thứ 9, Vương Duy cuối cùng thi đậu tiến sĩ, trở thành một giáo tập trong triều, phụ trách âm nhạc vũ đạo.

Nhưng niềm vui ngắn chẳng tày gang, vài tháng sau, Vương Duy bị liên lụy bởi thuộc hạ, bị biếm làm Tế Châu tham quân. *Hướng tích chu nhân từ, m/ộ túc Trịnh Nhân Túc. Tha hương tuyệt trù lữ, cô khách thân đồng bộc. ... thử hành ưng hà ngôn, cùng biên tuẫn vi bạc* (Sớm rời Lạc Dương, tối đến Trịnh Châu, xa cách bạn bè thân thích, chỉ có một tiểu đồng làm bạn. ... Chuyến đi này biết nói gì đây, nơi nghèo khó cố gắng ki/ếm chút bổng lộc).

**Khu bình luận**

"Thời đó, Hoàng Sư Tử là điệu múa dành riêng cho hoàng đế, người khác không được tự ý múa, thuộc hạ của Vương Duy lại tự ý múa Hoàng Sư Tử, liên lụy hắn cũng bị biếm quan."

"Còn có một thuyết pháp khác, Vương Duy đắc tội với quyền quý trong triều, bị người h/ãm h/ại."

......

Vương Duy trước kia từng mưu cầu danh lợi chính trị, hăng hái tiến lên, tràn đầy nhiệt tình, kỳ vọng *Tận hệ danh Vương Xán, quy lai báo thiên tử* (Dốc hết sức để lại danh như Vương Xán, trở về báo đáp thiên tử).

Đến Tế Châu không lâu sau, thê tử của hắn cũng qu/a đ/ời vì khó sinh, liên tiếp gặp tai bay vạ gió, Vương Duy đã mất hết lòng tin vào con đường hoạn lộ.

Nghĩ đến người vợ mất sớm, Vương Duy vẫn không khỏi xúc động, hắn tuy không viết một bài thơ nào cho vợ, nhưng tình cảm thanh mai trúc mã của họ không ai có thể thay thế.

Sau khi vợ mất, Vương Duy một lòng nghiên c/ứu Phật lý, dù đối mặt với áp lực thế tục rất lớn, cả đời không có con cái, hắn cũng không tái hôn...

Hoạn lộ không như ý, Vương Duy đến chùa học Phật lý, dưới sự hun đúc của Phật giáo, hắn bắt đầu quay về với tự nhiên, tìm ki/ếm ý nghĩa cuộc sống. Sau khi làm Tế Châu tham quân được 5 năm, hắn ẩn cư trên núi Kỳ, sống cuộc sống hái cúc dưới giậu đông, thong dong ngắm nhìn Nam Sơn...

Năm Khai Nguyên thứ hai mươi hai, Vương Duy dâng thư cầu quan với Trương Cửu Linh: *Ninh Tức dã lâm thụ, ninh ẩm giản khê lưu. Vô sự tọa cao hiên, kham tùy vương hầu du。... Tiện tử khuất trần từ: Khả vi tọa hạ không? Cảm kích hữu công nghị, khuất tư phi sở cầu* (Ta thà nghỉ ngơi nơi rừng cây hoang dã, thà uống nước khe suối, chẳng cần ngồi ăn cao lương mỹ vị, khúm núm gặp vương hầu. ... Kẻ hèn này quỳ xuống xin hỏi: Có thể làm thuộc hạ của ngài không? Cảm kích nếu được phân công vì công nghĩa, nếu vì tư lợi thì không phải điều ta mong cầu).

Ta thà ẩn cư nơi hoang dã, làm một đời áo vải, cũng không nguyện vì công danh lợi lộc mà khúm núm trước vương hầu.

Nghe nói ngài là hiền thần đương thời, công chính liêm khiết, trong lòng còn có bách tính, dùng người hiền tài. Ta dâng lên bài thơ này, là muốn hỏi một chút, người như ta có thể làm thuộc hạ của ngài không?

Nếu ngài có thể xuất phát từ công tâm mà phân công ta, ta vô cùng cảm kích. Nếu ngài xuất phát từ tư tâm, dù nhận được quan chức cũng không phải điều ta muốn.

Tể tướng đương thời Trương Cửu Linh rất thưởng thức Vương Duy, tiến cử hắn vào triều làm quan, sau đó Vương Duy lần lượt giữ các chức Kiểm Thập, Giám Sát Ngự Sử, phán quan Hà Tây Tiết Độ Sứ.

Nhưng cuộc sống như vậy cũng không kéo dài được bao lâu, Trương Cửu Linh bị Lý Lâm Phủ h/ãm h/ại, bãi miễn chức Tể tướng, Vương Duy cũng bị liên lụy, không thể không rời khỏi Tràng An, với thân phận Giám Sát Ngự Sử đi sứ Lương Châu.

Cuộc sống ở biên ải tuy gian khổ nhưng cũng đơn giản, Vương Duy được thấy phong cảnh khác biệt so với Trung Nguyên, cũng thấy được những tướng sĩ anh dũng và những trận chiến thảm khốc, trong lòng hắn cảm khái, làm một loạt bài thơ biên tái.

Vương Duy trong ấn tượng của chúng ta là điềm tĩnh lạnh nhạt, giống như một dòng suối trong, nhuần vật vô thanh, chúng ta không biết rằng, thơ biên tái của Vương Duy cũng rất nổi tiếng.

*"Tống biệt hề hề giang bạn, phụng quân dĩ hà viễn.

征蓬 xuất Hán tắc, quy nhạn nhập Hồ thiên.

Đại mạc cô yên trực, Trường Hà lạc nhật viên.

Tiêu quan phùng hậu kỵ, đô hộ tại yến nhiên."*

(Xe đi hỏi bên cạnh, nước trôi qua kéo dài.

Cỏ bồng cuốn ra khỏi ải Hán, nhạn về trời Hồ.

Sa mạc khói đơn thẳng, sông dài mặt trời tròn.

Cửa ải gặp kỵ binh đợi, đều bảo vệ ở yến nhiên.)

Bài *Sứ Chí Sài Tắc* này là một trong những tác phẩm tiêu biểu của Vương Duy, trong đó câu *Đại mạc cô yên trực, Trường Hà lạc nhật viên* càng là danh ngôn thiên cổ!

Đào Uyên Minh: "Một chữ 'viên', một chữ 'trực', không chỉ miêu tả chính x/á/c cảnh tượng sa mạc, còn hòa vào nỗi cô tịch của thi nhân."

Đào Uyên Minh thầm nghĩ câu "Ái ái viễn nhân thôn, y依依墟里烟" (Yêu mến xóm làng xa xôi, quyến luyến khói bếp trong thôn) nhất định là hóa dụng từ thơ của mình.

Vương Duy rất ngưỡng m/ộ danh tướng Hoắc Khứ Bệ/nh thời Hán, *"Bảo khương giáo úy hướng thừa trướng, Phá lỗ tướng quân dạ độ liêu. 玉靶角弓珠勒马，汉家将赐霍嫖姚。——《塞上作》". "Xuất thân sĩ Hán vũ lâm lang, sơ tòng Phiêu Kỵ chiến Ngư Dương. Thục tri bất hướng biên đình khổ, dã hữu di hương hiệp cốt hương.——《少年行四首》"*

(Bảo vệ Khương giáo úy hướng về thừa trướng, Phá Lỗ tướng quân ban đêm vượt liêu. Cán ngọc cung sừng ngựa ngọc, nhà Hán sẽ thưởng cho Hoắc Phiêu Diêu. ——《塞上作》". Xuất thân là lính vũ lâm nhà Hán, ban đầu theo Phiêu Kỵ đ/á/nh Ngư Dương. Ai biết chẳng hướng về nơi biên đình khổ, cũng có hương thơm hiệp cốt.)

Còn có những tác phẩm buồn bã bất bình như *Lũng Đầu Ngâm*, *Lão Tướng Hành*, biểu đạt nỗi bi ai của tướng quân có công mà không được thưởng: *Nhất thân kinh bách chiến tam thiên lý, nhất ki/ếm từng đương bách vạn sư. ... Vệ Thanh bất bại do thiên hạnh, Lý Quảng vô công duyên số kỳ. Tự tòng khuất khuất cư nhân hạ, thế sự thê lương thành lão bi* (Một thân trải trăm trận ba ngàn dặm, một ki/ếm từng đương trăm vạn quân. ... Vệ Thanh bất bại do trời may mắn, Lý Quảng vô công do số kỳ. Từ khi chịu khuất dưới người khác, thế sự thê lương thành nỗi bi của tuổi già).

Hán Vũ Đế cười lạnh: "Ha ha!"

Những thi nhân đời sau này có phải là không hiểu lịch sử không!

Thơ biên tái của Vương Duy, bên ngoài vẻ đẹp hùng vĩ bao la, đều mang theo sự cô đ/ộc và tịch mịch vì bị xa lánh, cùng với tình cảm bi tráng hào hùng sau khi được cảnh sắc biên ải hun đúc tịnh hóa!

Sau khi Lý Lâm Phủ lên nắm quyền, triều chính trở nên hắc ám, con đường hoạn lộ của Vương Duy không được như ý, liên tục bị xa lánh, bất mãn với thực tế nhưng lại bất lực, cán cân trong lòng càng thêm nghiêng về quy ẩn. Thế là hắn xây dựng biệt thự Vọng Xuyên dưới chân Chung Nam Sơn gần Tràng An, sống cuộc sống nửa sĩ nửa ẩn.

Khác với Đào Uyên Minh, cuộc sống ẩn cư của Vương Duy vô cùng an nhàn giàu có, biệt thự Vọng Xuyên của hắn là một lâm viên khổng lồ, chỉ riêng người hầu phụ trách quét dọn đã có vài chục người, thậm chí còn có hai người chuyên môn phụ trách gói chổi.

Đào Uyên Minh: Quy ẩn phải tự trồng trọt, thế này thì tính là ẩn cư gì!

Trong quá trình xây dựng biệt thự Vọng Xuyên, tâm h/ồn Vương Duy càng thêm thanh thản, *Hành đáo thủy cùng xử, tọa khán vân khởi thời. Ngẫu nhiên trị lâm tẩu, đàm tiếu vô hoàn kỳ* (Đi đến nơi cuối dòng nước, ngồi xem lúc mây bay lên. Ngẫu nhiên gặp người đi trong rừng, cười nói chẳng hẹn ngày về).

Thơ điền viên của Vương Duy phần lớn được viết vào thời kỳ này, hắn làm thơ cho hai mươi cảnh đẹp của biệt thự Vọng Xuyên, biên thành *Vọng Xuyên Tập*: *"Không sơn bất kiến nhân, đãn văn nhân ngữ hưởng. Phản cảnh nhập thâm lâm, phục chiếu thanh đài thượng.——《鹿柴》". "Độc tọa u hoàng lý, đàn cầm phục trường khiếu. Thâm lâm nhân bất tri, minh nguyệt lai tương chiếu.——《竹里馆》"*

(Núi không vắng bóng người, chỉ nghe tiếng người vọng lại. Ánh chiều tà vào rừng sâu, chiếu lên đám rêu xanh.——《鹿柴》". Ngồi một mình trong chốn u tịch, gảy đàn rồi lại ngâm nga. Rừng sâu người chẳng hay, trăng sáng đến soi chiếu.——《竹里馆》")

Còn có bài *Sơn Cư Thu Minh* miêu tả phong cảnh thôn quê buổi tối sau cơn mưa thu: *Không sơn tân vũ hậu, thiên khí vãn thu thời. Minh nguyệt tùng gian chiếu, thanh tuyền thạch thượng lưu. Trúc喧归浣女，莲动下渔舟。随分杯盘少，王孙可自留* (Núi không sau cơn mưa, tiết trời vào thu muộn. Trăng sáng soi khe tùng, suối trong chảy trên đ/á. Tiếng trúc reo vang, thôn nữ giặt áo về, lá sen lay động, thuyền cá xuôi dòng. Bàn chén tùy phận thiếu, vương tôn có thể tự lưu).

Tô Thức: "Thơ của M/a Cật giống như một bức tranh sơn thủy tươi mát xinh đẹp, lại giống như một khúc nhạc điềm tĩnh duyên dáng, thực sự là trong thơ có họa."

Vương Duy cuối cùng đã thực hiện được giấc mộng *Ninh Tức dã lâm thụ, ninh ẩm giản khê lưu, vô sự tọa cao hiên, kham tùy vương hầu du* (Ta thà nghỉ ngơi nơi rừng cây hoang dã, thà uống nước khe suối, chẳng cần ngồi ăn cao lương mỹ vị, khúm núm gặp vương hầu).

Nhưng lo/ạn An Sử đột ngột n/ổ ra đã phá vỡ tất cả!

An Lộc Sơn đ/á/nh chiếm Đồng Quan, Đường Huyền Tông bỏ chạy, cả triều văn võ đều bị bỏ lại ở Tràng An, Vương Duy cứ như vậy bị phản quân bắt làm tù binh.

Vương Duy danh tiếng lẫy lừng, phản quân cũng cần những người có danh tiếng như Vương Duy đứng ra ủng hộ chúng, để thu được sự ủng hộ của dân chúng, An Lộc Sơn cố ý đưa hắn đến Lạc Dương, an bài cho hắn chức quan cấp sự trung.

Dù Vương Duy đã nghĩ đủ mọi cách để giả bệ/nh, nhưng vẫn không thoát khỏi rắc rối, bị phản quân giam cầm trong Bồ Đề tự.

Vương Duy:!!!

Ta đã trốn đến trong núi rồi, mà vẫn không tránh khỏi chiến lo/ạn...

Bị phản quân bắt làm tù binh, còn phải nhận chức quan của phản đảng, bất luận là vì nguyên nhân gì, triều đình cũng không thể dễ dàng tha thứ...